به گزارش تابناک مرکزی، بسیج دانشجویی دانشگاه صنعتی شریف بیانیه‌ی تحلیلی پیرامون ابعاد فنی برجام صادر کرده است که در آن به صورت تفصیلی به وضعیت صنعت هسته ای ایران پس از برجام و تعهدات سنگینی که متوجه ایران می شود نموده است که متن بیانیه بدین شرح است:
مقدمه
پس
از اتمام فرآیند مذاکرات هسته‌ای، اکنون زمان بررسی متن جمع‌بندی در مجلس و شورای عالی
امنیت ملی است. متنی که با توجه به محرمانه بودن محتوای مذاکرات تا اواخر تیرماه سال
جاری هنوز تحلیل جامعی از زوایای آن نه در رسانه‌های خبری و نه از سوی مسئولان مذاکره‌کننده
ارائه نشده است.
بسیج
دانشجویی دانشگاه صنعتی شریف ضمن تقدیر از زحمات شبانه‌روزی تیم مذاکره‌کننده ایران
در رویارویی با مکارترین سیاست‌بازان، بی‌وفاترین شرکای جهان، دشمن‌ترین افراد با اسلام
عزیز و حریص‌ترین افراد نسبت به منافع ملت ایران اعلام می‌دارد که با توجه به حیاتی
بودن موضوع توافق و وجود فرصت بررسی آن از سوی مسئولین در کشور، به‌عنوان عضوی از جنبش
دانشجویی، احساس وظیفه نموده است تا در شرایطی که اکثریت نخبگان و مسئولان نظام سکوت
کرده یا به‌جای تحلیل متن برجام صرفاً نظرات شخصی خود را در مورد آن به جامعه ارائه
می‌کنند، به‌صورت دقیق و فقط با در نظر گرفتن منافع نظام اسلامی، جنبه‌های فنی مربوط
به برجام را بررسی نماید.
بسیج
دانشجویی در این بیانیه از نظرات اساتید و کارشناسان برجسته حوزه هسته‌ای استفاده کرده
است. این بیانیه شامل دو قسمت خواهد بود. در قسمت اول به‌طور اجمالی اتفاقاتی که در
هر بخش از صنعت هسته‌ای رخ خواهد داد نوشته‌شده است و در بخش دوم، مستند به متن توافق
موارد قسمت اول تشریح می‌گردد.
بخش
اول: نگاهی به صنعت هسته‌ای پس از برجام
رآکتور
آب‌سنگین اراک و سایر راکتورها:
۱.
رآکتور تحقیقاتی اراک ماهیتاً تغییر خواهد کرد و محصولات حاصل
از آن نیز به‌کلی عوض خواهد شد. فرآیند تغییر به شکل ذیل است:
کالندریای
قلب رآکتور با بتن پر میشود. این عمل مثل آن است که ورودی مکانی را تخریب کنند که
در آن صورت از آن جا نمی‌توان خارج یا به آن وارد شد. با این تفسیر قلب رآکتور اراک
از کار خواهد افتاد و دیگر قابل احیا نخواهد بود.
با توجه به
تغییر ماهیت راکتور اراک قسمت‌های دیگر آن نیز باید مطابق با ویژگی‌های رآکتور جدید
اصلاح گردد.
۲.
مهم‌ترین حسن رآکتور اراک آن بود که بدون نیاز به غنی‌سازی
می‌توانستیم به رادیو داروها و رادیو ایزوتوپ‌های لازم دست بیابیم؛ اما با توجه به
آنکه سوخت نیروگاه جدید اراک اورانیوم با غنای ۳.۶۷ است
و نه اورانیوم طبیعی، پس می‌توان به‌جای آن از آب سبک هم استفاده کرد.
نظر
به این‌که تأسیسات کنونی رآکتور اراک را پیمانکار ایرانی ساخته و رآکتور جدیدی که در
اراک قرار است ساخته شود را پیمانکاران غربی باید بسازند به علت تفاوت فنّاوری ساخت
طرف ایرانی و غربی، مدت زمان لازم برای اتمام پروژه زیاد خواهد شد.
این موضوع از آن جهت است که باید تأسیسات ساخته‌شده
توسط طرف ایرانی تغییر کرده و منطبق بر فنّاوری طرف غربی شوند. با این حساب احتمالاً
زمان لازم برای ساخت رآکتور از ۱۰
سال هم بیشتر میشود.
این
موضوع وقتی اهمیت بیش‌تری پیدا می‌کند که بدانیم عمر رآکتور تهران در حدود ۵ سال
دیگر پایان خواهد یافت و ایران برای تهیه رادیو داروهای خود به جایگزین مناسبی نیاز
خواهد داشت. بنا بود این جایگزین رآکتور اراک باشد که اکنون مراحل پایانی ساخت را طی
می‌کرد اما با توجه به تعهدات پذیرفته‌شده، فاصله‌ی زیادی خواهیم داشت تا بهره‌برداری
از رآکتور اراک و درنتیجه چند سالی برای تأمین رادیو داروهای موردنیاز به‌کلی به خارج
از کشور وابسته خواهیم شد.
۴.
ایران باید آب‌سنگین مازاد بر نیاز خود را در بازارهای جهانی
بفروشد و حق انبار کردن و نگهداری آن را ندارد. مقدار نیاز برآورد شده‌ی ایران در برجام
قبل از ساخت رآکتور جدید اراک ۱۳۰
تن و پس از آن ۹۰ تن برآورد شده. آب‌سنگین کالای
بسیار ارزشمندی است که با توجه به این‌که توانایی تولید آن را کشورهای محدودی دارند
و کاربردهای فراوانی هم دارد، احتمالاً مشتریان زیادی در بازارهای بین‌المللی خواهد
داشت.
۵.
اجازه داریم اورانیوم ۲۰ درصدی
که از گذشته اکسید کرده‌ایم به سوخت صفحه‌ای رآکتور تهران تبدیل کنیم.
برای
تهیه‌ی سوخت رآکتور تهران، ایران باید با یک شرکت خارجی قرارداد تجاری امضا کند. در
صورت عدم توافق با هیچ‌کدام از شرکت‌ها، ایران می‌بایست دو سال قبل از اتمام سوخت درخواست
خود را به کشورهای ۵+۱
اعلام کند تا آن‌ها ۶ ماه
مانده به اتمام سوخت، محموله‌ای به وزن ۵ کیلوگرم را به ایران تحویل دهند.
نکته‌ی جالب‌توجه این است که ایران قبل از انقلاب بخش زیادی از سهام یک شرکت بزرگ فرانسوی
غنی‌سازی را خریداری کرده. به‌موجب قانون، ایران باید سالانه از محصولات این شرکت یا
اقلاً از سود ناشی از فروش محصولات این شرکت بهره‌مند می‌شد اما متأسفانه از بعد انقلاب
تاکنون حتی یک ریال و یا یک گرم هم اورانیوم غنی‌شده به ایران نداده‌اند و به‌راحتی
این حق مسلم ایران را زیر پا گذاشته‌اند و در متن برجام هم هیچ اشاره‌ای به این موضوع
نشده.
ایران
تا ابد هیچ رآکتور (اعم از تحقیقاتی یا قدرت) جدیدی حق ندارد بسازد مگر این‌که از نوع
رآکتورهای آب سبک باشد.
۲. ایران برای پشتیبانی از تحقیقات صلح‌آمیز هسته‌ای و تولید
رادیو ایزوتوپ‌های صنعتی و دارویی، راکتور تحقیقاتی آب‌سنگین اراک را مدرن خواهد کرد.
ایران برای پشتیبانی از تحقیقات صلح‌آمیز هسته‌ای و نیازهای تولیدی، ازجمله تست نمونه‌های
میله و مجتمع سوخت و مواد ساختاری، بر اساس طراحی مفهومی موافقت شده (که به این پیوست
الحاق شده است)، این راکتور را دوباره طراحی و بازسازی خواهد کرد. طراحی به صورتی خواهد
بود که تولید پلوتونیم در کمترین مقدار ممکن باشد و در شرایط نرمال پلوتونیم با خصوصیات
مناسب ساخت سلاح اتمی تولید نکند. قدرت راکتور بازطراحی شده از ۲۰ مگاوات حرارتی تجاوز
نکند. ۱+۵ و ایران این تفاهم را به اشتراک می‌گذارند که برای توسعه و تکمیل طراحی نهایی،
پارامترهایی که در طراحی مفهومی بیان شده است می‌تواند دستخوش تغییر و تنظیم شود، منوط
به آنکه اهداف و مقاصد پیش‌گفته همچنان پابرجا باقی بماند.
۳.
ایران به ساخت و ساز راکتور ناتمام موجود برمبنای طرح اولیه ادامه نخواهد داد و کالندریای
موجود را خارج کرده و آن را در ایران نگهداری می‌کند. تمام کانال‌های کالندریا با بتن
به‌گونه‌ای پر می‌شوند که برای کاربرد هسته‌ای غیرقابل استفاده باشد و آژانس بتواند
غیرقابل استفاده بودن آن را راستی آزمایی کند. برای مدرن کردن و بازسازی راکتور آب‌سنگین
اراک، ایران بیشترین استفاده را از زیرساخت‌های موجود در راکتور آب‌سنگین اراک خواهد
داشت.
ایران رآکتور آب‌سنگین اراک را تخریب خواهد کرد و رآکتور جدیدی
طراحی می‌کند که به لحاظ قدرت تولید حرارت حداکثر باید نصف رآکتور موجود باشد (توان
تولید حرارت رآکتور کنونی ۴۰ مگاوات است که طبق این بند رآکتور جدیدی که بناست ساخته
شود حداکثر ۲۰ مگاوات می‌تواند قدرت داشته باشد). رآکتور جدید باید به‌گونه‌ای طراحی
و ساخته شود که به مقدار ناچیز مواد ارزشمندی چون پلوتونیم را تولید کند که با توجه
به رو به کم بودن منابع اورانیوم از آن می‌توان به‌عنوان سوخت استفاده کرد. هم‌اکنون
هم برخی از راکتورهای دنیا از پلوتونیم به‌عنوان سوخت استفاده می‌کنند.
مسئله‌ی مهمی که در این بند به چشم می‌آید این است که رآکتوری
که بناست به‌جای رآکتور کنونی طراحی شود با اورانیوم غنی‌شده با غنای ۳.۶۷ درصد کار
می‌کند. این در حالی است که اساساً مهم‌ترین هدف از ساخت رآکتورهای آب‌سنگین این بوده
که از اورانیوم طبیعی در آن‌ها استفاده شود تا بتوان بدون پرداخت هزینه‌ی غنی‌سازی
به تحقیقات و یا تولید انرژی پرداخت.
-ایران
باید به شکل که مشخص شده در بند ۳ رآکتور کنونی اراک را منهدم کند. روش مشخص شده از
این قرار است که قلب رآکتور اراک خارج شده و داخل کالندریای آن با بتن به‌گونه‌ای پر
میشود که دیگر به‌هیچ‌وجه قابل استفاده نباشد. با این کار قلب رآکتور قدیم از کار
می‌افتد. درنهایت باید آژانس تأیید کند که قلب رآکتور به شکلی پر شده که دیگر قابل
استفاده نیست.
۴.
ایران به‌عنوان مدیر پروژه نقش راهبری و مسئولیت اجرای مدرن سازی و بازسازی راکتور
آب‌سنگین اراک را به عهده می‌گیرد و هرکدام از اعضای ۱+۵ تقبل مسئولیتی که در این پیوست
ذکرشده است را در ارتباط با مدرن سازی و بازسازی راکتور آب‌سنگین اراک را به عهده می‌گیرند.
۱۴.
به مدت ۱۵ سال تمامی آب‌سنگین مازاد بر نیاز راکتور مدرن اراک، راکتور آب‌سنگین صفر
قدرت و حداقل ذخیره احتیاطی لازم برای آن‌ها، به همراه مقداری که برای تحقیقات دارویی
موردنیاز است، مقداری که برای تولید محلول‌های دوتره و ترکیبات شیمیایی موردنیاز است،
مابقی برای صادرات به بازارهای بین‌المللی آماده شده و بر اساس قیمت بین‌المللی به
آن‌ها تحویل می‌گردد. مقدار آب‌سنگین با خلوص هسته‌ای برای نیازهای گفته‌شده در بالا،
یا معادل آن در غنای دیگر قبل از راه‌اندازی راکتور اراک، ۱۳۰ تن و پس از راه‌اندازی
با احتساب مقدار آب‌سنگین داخل راکتور مدرن اراک ۹۰ تن برآورد میشود.
– ساخت
رآکتور جدید اراک درصورتی‌که قرار بود از صفر آغاز شود در حالت عادی ۶ تا ۷ سال طول
می‌کشد؛ اما به علت آنکه برخی تأسیسات پروژه اراک را پیمانکار ایرانی ساخته و ادامه
آن را طرف خارجی می‌سازد به خاطر تطبیق فنّاوری ساخت مدت آن بیشتر طول خواهد کشید
و شاید از مدت ۱۰ سال بیشتر باشد.
-نکته‌ی
دیگری که در این جا حائز اهمیت است این است که رآکتور تحقیقاتی تهران در سال‌های پایانی
عمر خود به سر می‌برد و تا حدود پنج سال دیگر باید از رده خارج شود. قرار بود رآکتور
اراک جایگزین آن بشود تا بلافاصله پس از پایان عمر رآکتور تهران، رآکتور اراک بتواند
رادیو داروهای موردنیاز ما را تأمین کند. در حدود پانزده سال توانسته‌ایم رآکتور اراک
را به مراحل پایانی برسانیم. اکنون که این رآکتور در آستانه‌ی افتتاح است بناست آن
را تخریب کرده و یک رآکتور جدید را طراحی کرده و بسازیم. با توجه به تغییر ماهیت رآکتور
بسیاری از زیرساخت‌ها باید از دوباره ساخته شوند. درنتیجه عمر رآکتور تهران کوتاه‌تر
از زمانی است که رآکتور جدید اراک به مرحله‌ی بهره‌برداری برسد. فلذا در یک بازه‌ی
حدوداً پنج‌ساله ایران به‌طور کامل برای تأمین رادیو داروهای موردنیازش به خارج وابسته
خواهد شد
– طبق
بند ۱۴ ایران باید آب‌سنگین مازاد بر نیاز خود را در بازارهای جهانی بفروشد و حق انبار
کردن و نگهداری آن را ندارد. مقدار نیاز برآورد شده‌ی ایران قبل از ساخت رآکتور جدید
اراک ۱۳۰ تن و پس از آن ۹۰ تن برآورد شده. مسئله‌ای که دراین‌باره باید به آن توجه
کرد این است که ایران سالانه ظرفیت تولید ۲۰ تن آب‌سنگین دارد. آب‌سنگین کالای بسیار
ارزشمندی است که با توجه به این‌که توانایی تولید آن را کشورهای محدودی دارند و کاربردهای
فراوانی هم دارد، مشتریان زیادی در بازارهای بین‌المللی خواهد داشت.
۱۰.
ایران قرص سوخت و میله سوخت و مجتمع سوخت با اورانیوم طبیعی که منحصراً مناسب برای
طراحی اولیه راکتور اراک که با نام IR۴۰ توسط آژانس شناخته می‌شد بوده، نخواهد
ساخت و یا تست نخواهد کرد. ایران تا زمانی که راکتور مدرن اراک قابل استفاده شود، موجودی
قرص‌های سوخت و مجتمع سوخت طبیعی IR۴۰ را تحت نظارت پیوسته آژانس انبار می‌کند
و در آن زمان موجودی قرص‌های سوخت و مجتمع سوخت IR۴۰
به UNH تبدیل شده و یا با معادل آن با اورانیوم طبیعی
معاوضه می‌گردد. ایران تغییرات لازم را در خطوط تولید سوخت طبیعی خود که قرار بود برای
IR۴۰ سوخت تولید کند به وجود خواهد آورد
تا بتوان توسط آن سوخت برای بارگذاری آینده راکتور مدرن اراک تهیه شود.
-ایران
دیگر سوخت‌های موردنیاز برای رآکتور کنونی اراک را حق ندارد بسازد و حتی حق ندارد تست
کند. هر چه از این سوخت تاکنون تولید شده، باید تحت نظارت آژانس انبار شده و بعداً
باید با اورانیوم طبیعی معاوضه شود.
۱۱.
تمام سوخت مصرف‌شده راکتور مدرن اراک، صرف‌نظر از محل تهیۀ آن‌ها، در تمام طول عمر
راکتور، یک سال پس از خروج از راکتور و یا هر زمان ایمنی آن اجازه حمل بدهد، به خارج
از ایران به محلی مشخص در یکی از کشورهای ۱+۵ و یا یک کشور ثالث ارسال خواهد شد تا
در آنجا طبق آنچه در قرارداد آمده و طبق قوانین کشور دریافت‌کننده جابجایی و یا عملیات
لازم بر روی آن‌ها صورت گیرد.
۱۷.
ایران تمایل دارد تمامی سوخت مصرف‌شده خود را برای تمام نیروگاه‌های قدرت و تحقیقاتی
در حال و آینده، برای پسماندداری یا فرآیندهای بعدی که در قرارداد مربوطه‌ای که به‌موقع
خود، وفق قوانین و قواعد ملی، با کشور دریافت‌کننده منعقد خواهد شد، به خارج از کشور
ارسال کند.
۱۸. ایران به مدت ۱۵ سال و بدون داشتن قصدی برای بعدازآن،
وارد فعالیت‌های مربوط به بازفرآوری سوخت مصرف‌شده یا فعالیت‌های مربوط به تحقیق و
توسعه بازفرآوری سوخت مصرف‌شده نخواهد شد. مقصود از سوخت مصرف‌شده در این پیوست شامل
تمام انواع سوخت‌هایی است که تابش داده‌شده‌اند.
۱۹.
ایران به مدت ۱۵ سال و بدون داشتن قصدی برای بعدازآن، سوخت‌های مصرف‌شده را به‌جز آن‌هایی
که مربوط به نمونه‌های اورانیوم غنی‌شده تابش داده برای تولید رادیو ایزوتوپ‌های پزشکی
و صنعتی است، بازفرآوری نخواهد کرد.
۲۰.
ایران به مدت ۱۵ سال و بدون داشتن قصدی برای بعدازآن، هیچ تأسیساتی که قادر به جداسازی
پلوتونیوم، اورانیوم، نپتونیم از سوخت‌های مصرف‌شده یا نمونه¬های شکافت¬پذیر باشد،
به‌غیراز آن‌هایی که برای تولید رادیو ایزوتوپ برای مقاصد پزشکی و صنعتی است را تکمیل،
احداث و یا خریداری نخواهد کرد.
-طبق
بند ۱۷ ایران خود ابراز تمایل کرده است تا برای همیشه سوخت مصرف‌شده همه نیروگاه‌های
هسته‌ای خود را به خارج از کشور بفرستد. البته ممکن است ایران طی قراردادی فرآورده
حاصل از عملیات بر روی سوخت‌های خود را از کشورهای خارجی بگیرد. ولی خود را از داشتن
فنّاوری جداسازی پسماند سوخت محروم کرده است.
-بر
اساس بندهای ۱۱ و ۱۸ ایران به‌هیچ‌عنوان و برای همیشه فعالیت بازفرآوری سوخت را انجام
نخواهد داد. البته با توجه به بند ۱۷ سوختی در ایران نخواهد بود که به بازفراوری برسد.
– مسئله‌ای
که در این جا باید به آن توجه کرد این است که درصد قابل‌توجهی از پسماند رآکتور به‌عنوان
سوخت رآکتور دوباره قابل استفاده است و در باقی‌مانده‌ی آن هم مواد ارزشمندی هستند
که در پزشکی و صنعت استفاده می‌شوند برای تولید رادیو داروها و برخی مواد شیمیایی ضروری
در صنعت.
۱۶.
سازگار با برنامه خود، ایران توسعه راکتورهای آینده تحقیقاتی و قدرت خود را با پیشرفت
فنّاوری در سطح بین‌المللی مبنی بر تکیه بر استفاده از راکتورهای آب سبک، همراه با
بهره‌مندی از همکاری‌های بین‌المللی شامل تضمین سوخت لازم، همگام خواهد کرد.
-به
زبان ساده با توجه به این بند ایران اعلام کرده است که توسعه راکتورهای آینده تحقیقاتی
و قدرت خود را مبتنی بر استفاده از راکتورهای آب سبک قرار خواهد داد و در ساخت این
نوع راکتورها از کمک‌های بین‌المللی استفاده خواهد کرد. درواقع ایران به شکل داوطلبانه
خود را در برجام متعهد کرده است که برای همیشه سراغ راکتوری غیر از آب سبک نرود.
مسئله‌ی حائز اهمیت در این جا این است که انواع بسیار متعددی از رآکتورها موجودند که آب سبک یکی از ساده‌ترین رآکتورهاست. بر طبق این بند ما دیگر نخواهیم توانست رآکتورهای پیشرفته‌تری داشته باشیم. همچنین شاید بتوان گفت با سرعت کنونی پیشرفت علم، چند سال دیگر دوره‌ی طراحی و ساخت رآکتورهای گداخت هسته‌ای است و کشورها رو به ساخت این نوع از رآکتورها خواهند آورد. با توجه به تعهد پذیرفته‌شده در اینجا ما فقط باید رآکتورهای آب سبک بسازیم و دیگر تا ابد قادر به ساخت رآکتورهای گداخت نخواهیم بود.