موسیقی محلی مازندران روایتگر درد و رنج، شادی‌ها و حماسه‌های مردمان این دیار است که سینه سینه و نسل به نسل حفظ‌شده و به ما رسیده است و پژوهش‌ها نشان می‌دهد که در موسیقی مازندران عناصر زنده و طبیعت اعم از کوه، دریا و مشاغل مردمان این دیار نظیر کشاورزی و دام‌پروری نقشی ملموس و پررنگی دارند.
کتولی، امیری، نجما، صنم، کل حال، کتولی ازجمله مقام‌ها و آوازهای موسیقایی مازندران است که همچنان در گوشه و کنار این استان زرخیز متداول است
کتولی، امیری، نجما، صنم، کل حال، کتولی ازجمله مقام‌ها و آوازهای موسیقایی مازندران است که همچنان در گوشه و کنار این استان زرخیز متداول است. استان حسن آقاجانیان پژوهشگر موسیقی مازندران درباره مقام‌های موسیقی مازندران می‌گوید: برای موسیقی حال از ل له وا استفاده می‌شود و بین چوپانان و دامداران نیز رواج دارد.
وی در با اشاره به اینکه این نوع موسیقی ازنظر روانشناسی نیز بین دام‌ها تأثیر زیادی دارد و گفت: چوپان موقع بردن و آوردن و عرفه خوردن دام از نوعی موسیقی استفاده می‌کنند.
وی بابیان اینکه موسیقی با مردم مازندران عجین شده است گفت: مردم مازندران با موسیقی زندگی می‌کنند و در زندگی روزمره مردمان نقش اساسی دارد.
آقاجانیان با اشاره به اینکه بانو غریبه، صنم، لاره لاره، امیری، کتولی ازجمله مقام‌های موسیقی مازندرانی هستند، ادامه داد: یکی از قطعات رایج در موسیقی مازندران و استان گلستان، خراسان کاربرد دارد، اعم از سوایی بیشتر به دامنه البرز برمی‌گردد و روستاهایی که در این دامنه قرار دارند.
وی افزود: صحرایی آوا و نوایی کوه و دامنه دشتی که در این محدوده قرار می‌گیرد را شامل می‌شود و در غرب، شرق و مرکز استان نیز کاربرد دارد.
موسیقی مازندران، همچون سایر موسیقی‌ها شامل دو بخش آوازی و سازی است و هرکدام زیرشاخه‌های متعددی را شامل می‌شود و یک کارشناس موسیقی نیز با اشاره به اینکه چهارم مقام طالبا، نجما، کتولی و امیری در بسیاری از زیرمقوم ها نقش داشته است می‌گوید: به‌عنوان نمونه کشاورز در زمان کار آواز کتولی سر می‌دهد یا تبری و طالب زمزمه می‌کند.
محمد لطیفی بیان می‌دارد: ترانه‌ها و موسیقی محلی مازندران یادآور رنج، اندوه، همبستگی، دلدادگی و پایداری مردمان این دیار است و کاربرد موسیقی را در زندگی روزمره می‌توان به نظاره نشست.
ترانه‌ها و موسیقی محلی مازندران یادآور رنج، اندوه، همبستگی، دلدادگی و پایداری مردمان این دیار است و کاربرد موسیقی را در زندگی روزمره می‌توان به نظاره نشست
وی با اظهار اینکه موسیقی کتولی یکی از آوازهای سازی و آوازی در استان است، افزود: این آواز بیشتر در حین راه رفتن و کارکردن معمول است و از واژه‌هایی مانند هی، ای جان و غیره استفاده می‌شود.
وی از صنم، به‌عنوان آواز دیگر مازنی یادکرد و گفت: تصنیف‌ها بخش دیگری از موسیقی آوازی مازندران هستند که در گوشه و کنار استان نجوا می‌شود.
نوروز خوانی، موری، چاووشی از دیگر نواها و مقام‌های موسیقیایی مازندران است که به گفته ابوذر حسینی نوازنده و پژوهشگر موسیقی غرب مازندران، چاوشش خوانی درواقع آیین مذهبی ایرانیان پس از اسلامی است و چاوش‌خوان کسی است که مردم را به زیارت مکه و عتبات تشویق می‌کند و متأثر از فرهنگ شیعی است.
وی به گونه‌های موسیقی حماسی مازندران اشاره و آن را به پنج دسته شامل موسیقی حماسی کتول، تعزیه، موسیقی مناطق مرکزی و حماسی غرب استان و نواحی مرکزی تقسیم می‌کند و می‌گوید: حیات بسیاری از نغمه‌های موسیقی حماسی مازندران مدیون ساز سرنا است.
اجرای پژوهشی راهکار حفظ موسیقی بومی است
یک‌چوبه، دو چوبه، سه چوبه، چارچوبه، کشتی مقوم، ترکمنی، کبرگر، روونی، شروشور و اسب تاجینی، ذبیح پهلون، اکبر پهلوون و غیره از دیگر منظومه‌های موسیقی حماسی مازندران به شمار می‌رود و مشاور واحد موسیقی حوزه هنری مازندران نیز با اظهار اینکه به‌عنوان نمونه کتولی کوتاه و بلند، بانو غریبه و امیری و غیره پیشینه بومی و فرهنگی دارند، گفت: یکی از روش‌های حفظ موسیقی بومی، اجرای آن به‌صورت پژوهشی و شناسایی و حمایت از هنرمندان این رشته است.
جلال محمدی به موسیقی حماسه مازندران اشاره و اضافه کرد: این موسیقی بیشتر درگذشته در مدح نامداران و قهرمانان و پهلوانان نواخته می‌شد و این موسیقی دارای مقام‌های مختلفی است.
وی با اظهار اینکه در دوران انقلاب و دفاع مقدس، موسیقی حماسی نقش برجسته‌ای ایفا می‌کرده، گفت: استاد طیبی با له‌له وا کارهای زیبایی درزمینهٔ موسیقی حماسی خلق کرده‌اند.
این هنرمند موسیقی بومی مازندران با عنوان اینکه موسیقی مازندران درزمینهٔ پژوهش نیاز به کار زیادی دارد از اقداماتش برای اجراهای پژوهشی موسیقی سخن گفت و ادامه داد: مدتی است که شروع به اجراهای پژوهشی موسیقی محلی کرده‌ایم.
وی افزود: هنوز بسیاری از مردم نمی‌دانند به‌عنوان نمونه موسیقی کتولی، امیری، لاره لاره چیست و باید مقام‌های محلی موسیقی مازندران را به زبان ساده به مردم بشناسیم و به آنان بگوییم موسیقی مازندران چند بخش و آهنگ است.
موسیقی آوازی مازندران عبارت است از امیری یا داستان امیر و گوهر، طالبا یا داستان طالب و زهره، لیلی جان یا کتولی، کیجا جان (ترانه) که در برخی از روستاهای شرق مازندران به «ریز مقوم» و در غرب این استان به »کیجا جانک »معروف است، آق ننه، همدم جان، غریبی یار، طیبه جان، حقانی یا اغانی حیدر بیگ و صنم بر، داستان رعنا و نجما، داستان فاطمه و مسکین، گره سری (لالایی)، نوازش، هرایی، و لگه سری و نوروز خوانی که همه این آوازها را خوانندگان و شعر خون‌ها (کسانی که شعر و موسیقی می‌دانند و می‌خوانند) و خش خون‌ها (دارندگان صدای خوش) اجرا می‌کنند.
نویسنده: حسن قمی نجارده