سیل پایان سالِ 1397 شمال کشور که همچنان پیامدهای آن ادامه دارد، بیشتر از آنچه که پیش بینی می شد و تصورش می رفت بحران ایجاد کرد و علت آن هم غافلگیری نه به خاطر بی اطلاعی مردم و مسئولان ، بلکه به خاطر قرار گرفتن در روزهای پایانی سال و درگیر شدن همه به این موضوع بود.
مشغله های آماده شدن برای سال جدید آن هم در استانی که هر ساله میزبان دهها میلیون گردشگر در تعطیلات نوروزی است و به تبع آن مشغولیت مردم با برنامه های ریز و درشت نوروز سبب شد تا هشدارها در باره بارندگی و سیل و سیلاب چندان مورد توجه جدی قرار نگیرد و به قول معروف همه به مصداق ضرب المثل ' انشاالله گربه است ' با این هشدارها برخورد کنند.
آخرین روزهای اسفند که همه مردم درگیر کارهای پایان سال و خریدهای نوروزی بودند، اعلام شد که سامانه سرد بارشی در حال ورود به کشور است و احتمال طغیان رودخانه ها و آبگرفتگی معابر وجود دارد. 25 و 26 اسفند ماه نیز هواشناسی مازندران با انتشار دو اخطاریه به استانداری و سایر دستگاه ها اعلام کرد که سامانه سرد بارشی با احتمال وقوع سیلاب و طغیان رودخانه ها از شامگاه 26 اسفند تا آخرین روز سال در استان و بویژه مناطق شرقی فعال خواهد بود.
گذشته از کم توجهی به پیش بینی ها و پیش آگاهی از وضعیت بحرانی ، گستردگی شدت سیل و حجم بی سابقه بارش ها هم مزید بر علت شد و به نظر می رسد حتی اگر اخطاریه ها و هشدارها به صورت جدی مورد توجه قرار می گرفت ، باز هم غافلگیری گریبان مردم و بویژه مسئولان را می گرفت ، چرا که امکانات و تجهیزات موجود پاسخگوی حل مشکلات نبود.
** مشغله ای به نام عمو نوروز
اما مهم ترین مسأله در باره سیل این روزهای شمال کشور ، همزمانی آن با تعطیلات نوروز است. تمام کشور در روزهایی که آب ذره ذره زندگی بسیاری از شمالی ها را نابود می کرد، به سنت همیشگی با فرا رسیدن سال نو سرگرم اتفاقات پایان سال کهنه و ابتدای سال جدید بودند.
حتی رسانه ها و اصحاب آن نیز درگیر همین سنت باستانی بودند و تعطیلی فضای رسانه ای سبب شد که عمق بحران در شرق مازندران و استان گلستان تا چند روز به چشم نیاید ، وضعیتی که صدای اعتراض آسیب دیدگان سیل را نسبت به اهالی رسانه بلند کرد.
ساکنان روستاهای آسیب دیده شرق مازندران و شهرها و روستاهای گلستان به اشکال مختلف از رسانه ها به دلیل کم توجهی به سیل زدگان انتقاد کردند. این موضوع آن قدر پررنگ بود که حتی از قول برخی مسئولان نیز بیان شد.
فرهاد دژپسند وزیر امور اقتصاد و دارایی در سفری که به مناطق سیل زده داشت عنوان کرد که مردم سیل زده از اطلاع رسانی ضعیف گلهمند بودند. ضعف در اطلاع رسانی را می شد حتی در شبکه های تلویزیونی هم دید. اتفاقی که دلیل آن همان گونه که گفته شد ؛ همزمانی سیل با آغاز سال نو و تمرکز رسانه ها بر اتفاقات آغاز سال جدید بود.
کمتر مورد توجه قرار گرفتن سیل شمال در رسانه ها و فضای مجازی موجب شد که عمق فاجعه نمایان نشود و مسئولان کشور نیز که بطور معمول پس از هر بحران اینچنینی بلافاصله به محل حادثه می روند، با چند روز تأخیر به شمال سفر کنند.
دستور رئیس جمهور برای بسیج امکانات به مناطق سیل زده و همچنین دستور رهبر انقلاب به رئیس کل ستاد نیروهای مسلح برای کمک رسانی به سیل زدگان، نشان داد که شدت بحران در مناطق سیل زده بسیار بالاست و اطلاع رسانی دیرهنگام از عمق بحران سبب شده که به آن کم توجهی شود. فرمانده سپاه کشور نیز به فرماندهان سپاه دو استان گلستان و مازندران دستور داد تا برای کمک به سیل زدگان وارد عمل شوند.
** پنهان شدن خسارت ها زیر سیلاب
هر چه آب بیشتر فروکش می کند، میزان خسارات نیز بیشتر نمایان می شود. به گفته مسئولان در حال حاضر امکان برآورد خسارت ها وجود ندارد، اما وزیر کشور در سفر به مازندران دستور داد که تا 10 روز دیگر حجم خسارات وارد شده به طور کامل ارزیابی شود. اما صدها میلیارد تومان به بخش کشاورزی و راه استان خسارت وارد شد و آسیب دیدگی هزاران واحد مسکونی هم گستره خسارات این سیل را بیشتر کرده است.
سیل اخیر مانند سیل مهر ماه که غرب مازندران را متاثر کرده بود ، پل های زیادی را تخریب کرد. در شرق مازندران بیش از 60 پل اصلی و فرعی بر اثر سیل تخریب شده و خسارت دیده که باعث اختلال در رفت و آمد ساکنان بسیاری از روستاها شده است. از بین رفتن بخشی از راه های روستایی نیز به این چالش ها می افزاید. با این حساب سال 1397 را باید سال کاهش پل های مازندران دانست. در سیل مهر ماه سال گذشته نیز بیش از 40 دهنه پل در مناطق غربی استان تخریب شد و خسارت دید.
خسارت این سیل به زمین های کشاورزی، باغ ها و دامداری ها نیز در استان قابل توجه است و احتمالا روی اقتصاد کشاورزی شرق استان در سال جاری تاثیر منفی محسوسی خواهد گذاشت.
علاوه بر این خسارت ها، آسیب های وارد شده به برخی تأسیسات و زیرساخت ها در بخش برق، آب، گاز و مخابرات نیز مناطق شرقی مازندران را با مشکلات متعدد مواجه کرد. قطعی چند روزه آب در بخش های زیادی از شهر بابل، قطعی گاز و برق در بسیاری از روستاهای سیل زده شد. مسئولان در حال بازدید از مناطق سیل زده و تهیه گزارش از میزان خسارت ها هستند و بطور طبیعی میزان دقیق تری از خسارت ها در روزهای آینده مشخص خواهد شد.
** میزبانی با پیکر زخمی
شاید انتظار بر این بود که وقوع این سیل آن هم در روزهایی که طبق روال معمول همه امکانات و خدمات مازندران باید صرف پذیرایی از مسافران نوروزی شود، اندکی برنامه ریزی برای ارائه خدمات به مسافران را تغییر دهد یا دست کم مسئولان استان اعلام کنند که بهتر است مسافران در شرایط کنونی، برای افزایش تمرکز به امدادرسانی در استان، از میزان سفرها به مازندران کم کنند ، اما چنین تصمیمی هم گرفته نشد و حتی استاندار اعلام کرد تمام مازندران آماده پذیرایی از مسافران است.
شاید دلیل مهم چنین نگاهی به سفرهای نوروزی در مازندران ، وابستگی بخشی از اقتصاد استان و به تبع آن شهروندان مازنی به اقتصاد گردشگری است . آخرین آمار ستاد خدمات اجرایی سفر مازندران نشان می دهد تا پایان روز سوم فروردین ماه امسال حدود 4 و نیم میلیون گردشگر در استان اقامت کردند که به معنای افزایش 9 درصدی نسبت به نوروز 97 است.
آمارهای رسمی کشوری هم نشان می دهد که مازندران در حالی که بخش های قابل توجهی از آن در جدال با پیامدهای سیل است، تا کنون طبق روال سال های قبل، در صدر استان های مسافرپذیر کشور قرار دارد. حتی در حالی که شرق مازندران شرایط بحرانی را پشت سر می گذارد، غرب مازندران در فرآیندی عادی محل حضور پرتعداد مسافران و برگزاری کنسرت های سلبریتی هایی است که در میان مشغله های نوروزی شان، این بار از ورود به جریان کمک کنندگان جا ماندند.
**برف زیر سایه سیل
در شرایطی که سیل زده ها خودشان را فراموش شدگان می دانستند، عده ای دیگر نیز در مناطق شمالی بودند که حتی پس از مورد توجه گرفتن مناطق سیل زده در فضای مجازی، نگاه مدیران کشور و رسانه ها، باز هم با وجود مشکلاتی که از بارش های اخیر برایشان پیش آمد دیده نشدند.
مردم روستاهای کوهستانی شرق مازندران که دست برقضا محروم ترین و کم توقع ترین مردمان استان هستند ، به دلیل بارش شدید برف از 29 اسفند پارسال در وضعیت بحرانی قرار گرفتند و به خاطر معطوف شدن توجه رسانه ها و مدیران به مناطق سیل زده و دور بودن از کانون بحران، چندان به چشم نیامدند.
برف راه برخی روستاهای مناطق کوهستانی در ارتفاعات نور، سوادکوه، نکا ، بهشهر ، گلوگاه و ساری را برای ساعت ها و حتی در برخی موارد بیش از 48 ساعت مسدود کرد و ساکنان این روستاها دور از توجه مسئولان، سال نو را در حالی که راهی برای خروج از روستا و حتی از خانه هایشان نداشتند ، آغاز کردند.
شرایط پیش آمده در سیل اخیر یک بار دیگر نشان داد که مازندران آماده مقابله با بحران های ناشی از حوادث طبیعی و بویژه سیل نیست ، هر چند که استاندار مازندران همراه با سایر مسئولان از نخستین ساعات بروز سیل در مناطق سیل زده حضور یافتند، اما به وضوح مشاهده شد که توان اجرایی و امدادی برای مقابله با این شرایط بحرانی اندک است.
** طرحی که اجرا نشد
نکته بسیار مهمی که درباره وقوع سیل های مستمر در مازندران می توان به آن اشاره کرد، بلاتکلیفی طرح جامع کنترل سیلاب در مازندران است. امروز دغدغه ساکنان مازندران و حتی سیل زدگان سیل اخیر دریافت خدمات امدادی و تسهیلات نیست، مردم سراسر مازندران با هر بارش شدید نگران هستند که شاید این بار خودشان در دسته آسیب دیدگان سیل قرار بگیرند.
اظهارات بسیاری از سیل زدگان نیز حول همین محور است که چرا سیل هر سال تکرار می شود و کاری برای کنترل آن انجام نمی شود.
آن چه که در بسیاری از نقاط استان مانند شهرستان سیمرغ بر شدت آبگرفتگی افزود، بسته شدن دهانه پل ها و لایروبی نشدن رودخانه ها در کنار تجاوز به حریم رودخانه ها از عوامل اصلی وقوع سیلاب در مازندران هستند.
سال هاست که بحث اجرای طرح جامع سیلاب در مازندران مورد تأکید مسئولان قرار دارد و از تهیه طرح جامع و پیگیری برای اجرای آن سخن به میان می آید.
استاندار مازندران نیز روز یکشنبه در شورای هماهنگی مدیریت بحران استان یک بار دیگر به این موضوع اشاره کرد که اگر ردیف بودجه ای برای استان تعریف شود، می توان سیلاب را مدیریت کرد ، طرحی که سال 1393 مدیرکل وقت سازمان مدیریت بحران مازندران از تصویب آن خبر داده بود و گفته بود که فاز نخست آن طی سه سال اجرا می شود. آن زمان اعلام شد که برای اجرای این طرح که در 400 صفحه تهیه و تدوین شده، سه هزار میلیارد تومان اعتبار لازم است.
مسئولان اعم از کشوری و استانی در حالی با گذشت چهار سال از تهیه طرح جامع سیلاب مازندران کماکان در حال تأکید بر ضرورت اجرای آن هستند که دهها سیل بزرگ و کوچک از آن زمان تاکنون در مازندران رخ داده و هزاران میلیارد تومان خسارت به استان وارد کرده است .
ایرنا