به گزارش تابناک : و گزارش میدانی از دشت 110 هزار هکتاری ' هراز ' در مرکز مازندران که بیشترین اراضی کشاورزی بویژه شالیزاری را دارد نشان می‌دهد که بسیاری از کشاورزان آستین را برای حفر چاههای دستی با هدف تامین آب مورد نیاز کشاورزی در زمان کمبود این مایع حیات بالا زده اند.
بر اساس این گزارش، به نظر می رسد بر سر هر یک از قطعات زمین های شالیزاری در این منطقه در حال حاضر یک تا 2 حلقه چاه دستی حفر شده است.
چاههای دستی به چاههائی گفته می شود که بدون نیاز به تجهیزات پیشرفته و تخصص لازم حفر می شود و معمولا زیر 40 متر عمق دارند.
چاههائی که خبرنگار تعدادی از آنها را مشاهده کرده در بعضی از مناطق کمتر از 10 متر عمق دارند و به همین دلیل برای کندن آنها نیازی به چاه کن های ماهر و با تجربه نیست.
نکته شگفت انگیز این که بسیاری از این کشاورزان اطلاعی از تبعات منفی برداشت بی رویه آب از چاههای دستی ندارند و معتقدند که این آب ها جزو سفره های زیرزمینی نیستند و برداشت آن خسارتی به دنبال ندارد.
بعضی از این کشاورزان مدعی هستند که نظرشان با دیدگاه‌های کارشناسی منطبق است و تنها در زمانی که با کمبود آب برای کشت و کار خود مواجه شوند، از آب چاههای دستی استفاده خواهند کرد.
سطح آب زیرزمینی در مناطق جلگه ای مازندران بویژه شهرستان هائی که فاصله آنها به ساحل دریای خزر نزدیک تر است، بالاتر از سایر نقاط است و به طور معمول حفاران چاه به احتمال بسیار زیاد تا قبل از عمق 20 متری به آب می رسند. در بعضی از نقاط آب در عمق کمتر از پنج متر قرار دارد.
پیگیری های خبرنگار نشان می دهد که حفر چاههای دستی نیاز به اخذ مجوز ندارد و سهولت در کندن این گونه چاهها بدون نیاز به تجهیزات پیشرفته و تخصص و مهارت، بر شدت عمل کشاورزان و احتمال سوراخ سوراخ کردن بیشتر دشت های استان افزوده است.
** خرده مالکی، بنزین بر آتش حفر چاه
برنجکاری به عنوان گل سر سبد محصولات کشاورزی مازندران، ممر اصلی درآمد بسیاری از روستائیان استان محسوب می‌شود و خرده مالکی شالیزارها در این وضعیت سبب می‌شود تا خطر کم آبی برای آنان مضاعف و طمع حفر چاه دستی ناگزیر شود.
بر اساس گزارش های رسمی، میانگین سرانه شالیزاری در مازندران هفت دهم هکتار است و با توجه به این که بیشتر کشاورزان به کشت ارقام محلی با عملکرد سه تا چهار تن محصول در هر هکتار گرایش دارند، دستیابی به آب برای زنده نگه داشتن این نوع کشت برایشان حکم مرگ و زندگی را دارد.
برنج مصرفی قاطبه کشاورزان مازندرانی نیز از ارقام محلی است و این موضوع هم سبب می‌شود تا در مقابل کشت های جایگزین یا کشت ارقام پرمحصول مقاومت کرده و در مقابل برای تامین آب مورد نیاز به هر وسیله ممکن متوسل شوند.
برنج ارقام محلی مانند انواع طارم نیاز به مصرف آب بیشتری دارند و در عین حال فروش تولید مازاد آنها در بازار بویژه بازار مازندران آسان تر و به صرفه تر است.
البته کشت دوم برنج اعم از پرورش ساقه یا دونوچ و کشت دوباره هم که در سال های اخیر رواج یافته و هر سال بر وسعت آن اضافه می شود، دستیابی به آب مکفی و ذخیره سازی آن توسط کشاورزان برنجکار را تشدید کرده است.
** حفر چاه، راه فرار از هشدارها
کمبود منابع آبی و پدیده خشکسالی تا حدی در مازندران جدی است که جهاد کشاورزی مازندران اعلام کرد که کشاورزان ارقام پر محصول که نیاز آبیاری بیشتری نسبت به ارقام محلی دارند، کشت نکنند.
سازمان جهاد کشاورزی مازندران همچنین با توجه به آمار های کاهش بارندگی و کمبود آب ذخیره شده در پشت سدها و آببندان و روان آب های رودخانه ای، در برخی از مناطق شرقی استان بویژه زمین های پائین دست سد شهید رجائی از کشاورزان خواسته است اصلا برنج کشت نکنند.
بر اساس آمار شرکت آب منطقه ای مازندران میزان آبگیری سدهای این خطه شمال کشور در سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود 40 درصد کمتر است.
درحال حاضر حدود 58 درصد از ظرفیت سدهای مازندران آبگیری شد و همچنان 48 درصد از ظرفیت این مخازن آبی خالی است.
بنا بر این گزارش ، کاهش بارندگی در سال زراعی جاری، دبی آب رودخانه های استان را هم به حدود 45 درصد رسانده است.
در مجموع در نیمه نخست سال زراعی جاری، میزان بارش ها نیز برابر گزارش هواشناسی حدود 14 درصد نسبت به مدت مشابه کاهش نشان می دهد.
طبق گزارش هواشناسی مازندران دمای هوا در این استان هم که بر تبخیر و کاهش راندمان بهره برداری از آب اثرگذار است، در سال 96 نسبت به سال 95 حدود 2.2 درجه گرم تر شد.
همسو با این گزارش ها، جهاد کشاورزی مازندران به شالیکاران برخی از مناطق شرق مازندران توصیه کرد از کاشت برنج دست بردارند و به کشت دانه های روغنی کلزا و گنجد و یا کشت علوفه ای روی بیاورند.
ارقام غالب کشت برنج در مازندران ارقام محلی نظیر طارم محلی و هاشمی است ولی ارقام پرمحصولی مانند ' شیرودی' ،' فجر ' و 'ندا ' نیز در این استان کشت می شود.
میزان آب مصرفی اراضی شالیزاری به ازای هر هکتار به طور میانگین در ارقام محلی هشت تا 9 هزار مترمکعب و در ارقام پر محصول تا 12 هزار متر مکعب است.
** خطر خشکی ریشه درختان و پوشش گیاهی مراتع
کارشناسان هشدار می دهند که برداشت آب های زیرزمینی در دسترس از طریق چاههای دستی اگر چه ممکن است در کوتاه مدت تبعاتش را نشان ندهد، ولی در میان مدت و بلند مدت باعث خشکیدن ریشه درختان مناطق جلگه ای و ریشه های پوشش گیاهی مراتع خواهد شد.
به اعتقاد این کارشناسان ، پائین رفتن آب سفره های زیر زمینی که ره آورد حفر بی رویه چاه های دستی و همچنین چاههای عمیق و نیمه عمیق است، موجب می شود تا ریشه گیاهان در مناطق مختلف تشنه تر از گذشته شوند و این فرایند در ادامه حیات زیستی پوشش گیاهی دشت های استان را با مشکل مواجه کرده و سبب خشک شدن زودهنگام گیاهان در فصل بهار شود.
مازندران 460 هزار هکتار زمین مازندران زراعی و باغی و حدود یک میلیون و 700 هزار هکتار نیز جنگل و مرتع دارد.
یکی از کارشناسان منابع آب در مازندران در خصوص گسترش حفر بی رویه چاه های دستی 12 تا 20 متری در این استان گفت: ممکن است که با توجه به بالا بودن سطح آب، حفر این چاهها صدمه ای به سفره های زیر زمینی نزند، اما به طور یقین با گسترش حفر آنها، ریشه درختان باغات، مراتع و جنگل های استان دیرتر به منابع آبی می رسند.
وی که خواست نامش در گزارش ذکر نشود، افزود: این مشکل ممکن است در کوتاه مدت نشان ندهد، اما باید بپذیریم که این نظر علمی در آینده با توجه تغییرات اقلیمی، نفوذ و گسترش خشکسالی در مازندران عملی می شود.
او ادامه داد : همان طوری که سال ها ی سال آب رودخانه های مازندران خروشان بوده و به راحتی به دریای خزر می ریخت ولی امروز با مشکلات جدی روان آب مواجه هستیم، حفر بی رویه چاههای دستی هم در آینده ریشه تمامی درختان باغات ، و مراتع استان را می خشکاند.
این کارشناس ارشد اقلیم شناسی و خشکسالی گفت: برداشت بی رویه از سفره های آب زیر زمینی، نخست منابع آب و در ادامه فعالیت های کشاورزی و اقتصادی استان را تهدید می کند.
وی حفر چاههای دستی را مقدمه کندن چاههای نیمه عمیق و عمیق دانست و افزود: پس از حفر چاه های دستی و برداشت آب، ذخیره آبی یا سطح آب پائین می رود و در آن زمان کشاورزان ناچار به حفر چاههای نیمه عمیق و عمیق می شوند که مشکلات اقتصادی و زیست محیطی فراوانی را به دنبال خواهد داشت
این کارشناس تاکید کرد: متاسفانه منشاء تمامی مشکلات در مازندران ، برخورد سهل انگارانه با آنها در آغاز به امید پیدا شدن راه حل اساسی بود ولی نه تنها چنین راه حلی پیدا نشد بلکه مشکلات با گذشت زمان پیچیده تر شده و به مرحله لاینحل رسیده است.
وی با اشاره به شکننده بودن محیط زیست مازندران، تاکید کرد: خطر حفر چاههای دستی از آن دست خطراتی است که در صورت بی توجهی به فاجعه خواهد انجامید و باید مسئولان ذیربط هر چه زودتر نسبت به حل این مشکل چاره اندیشی کنند.
**ممنوعیت صدور مجوز حفر چاه در مازندران
مدیر آب منطقه ای مازندران هم اعلام کرد که در اجرای طرح احیاء و تعادل بخشی سفره های زیرزمینی، محدودیت برداشت آب زیرزمینی از 2 سال پیش در استان در حال اجراست.
ابراهیم یخکشی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: در استان مازندران امکان توسعه بهره برداری از آب زیرزمینی وجود ندارد، به همین دلیل از 2 سال پیش تاکنون هیچگونه مجوز جدیدی برای آب زیرزمینی در بخش کشاورزی از سوی شرکت آب منطقه ای استان صادر نشده است.
وی به حفاران غیر مجاز و بدون پروانه در استان هشدار داد و خطاب به کشاورزان گفت: فقط 25 حفار مجاز در استان وجود دارند که فقط می توانند کار لایروبی و کف شکنی چاههای مجاز را انجام دهند و حق حفر چاه را ندارند.
یخکشی تاکید کرد: هرگونه حفاری غیرمجاز در بخش آب زیرزمینی مشمول جرایم سنگین از جمله توقیف کلیه ادوات حفاری به مدت حداقل 6 ماه می شود و حفاران غیرمجاز باید به دنبال معیشت و شغل جایگزین باشند.
یخکشی با قدردانی از مشارکت مردم بخصوص همیاران آب در اطلاع رسانی موارد خلاف، گفت: در سال 96 دهها دستگاه ادوات غیرمجاز حفاری از جمله تراکتور، دکل و دیگر تجهیزات حفاری توقیف و ضبط و به پارکینگ ها منتقل شد که این اقدام نقش موثری در جلوگیری از حفاری چاههای غیرمجاز داشته و امیدواریم در سال جدید که با کم آبی مواجه هستیم مردم همکاری بیشتری به عمل آورند.
بنابر اعلام شرکت آب منطقه ای، در مازندران 90 هزار حلقه چاه مجاز و 57 هزار حلقه چاه فاقد پروانه بهره برداری وجود دارد و سالانه بیش از بر یک میلیارد متر مکعب از آب زیرزمینی برداشت می شود.
مدیر عامل شرکت آب منطقه ای گفت: آمار ها نشان می دهد در سال های اخیر کاهش بارش و روان آب و اضافه برداشت از سفره زیرزمینی موجب شد تا در سل جاری با کاهش 50 میلیون متر مکعبی آب زیرزمینی در مقایسه با دوره میانگین 10 ساله مواجه باشیم.
وی بیان داشت: این امر سب شد تا شوری آب و افت آب زیرزمینی برخی از دشت های استان از جمله دشت بهشهر و بندرگز که یک دشت ممنوعه است، مورد تهدید قرار بگیرد.
در حال حاضر شالیکاران مازندران مشغول آب تخت کردن زمین های شالیزاری و در برخی از مناطق نیز عملیات نشاکاری هستند.
مازندران 230 هزار هکتار شالیزاری دارد که پارسال به خاطر کمبود آب 213 هزار هکتار زیر کشت برنج رفت.
سالانه حدود یک میلیون و 50هزار تن برنج سفید در مازندران تولید می شود.
منبع: ایرنا