ایسنا، سال شمار کهن مردم تبرستان، همان گاه شماری باستانی ایرانی است که با اجرای یک روز کبیسه در کنار 5 روز پتک، از 133 سال پیش از مبدا هجری خورشیدی، در فردینه ماه باستانی تبری در دوم مرداد ماه هجری خورشیدی ثابت ماند.
گاهشماری طبری/تبری (مازندرانی)، نوعی از گاهشمار ساسانی است که در آن سال برابر ۳۶۵ روز و شامل دوازده ماه ۳۰ روزه است.
مبداء آن مرگ یزدگرد سوم در سال ۳۱ هجری بوده و به وسیله اسپهبد «گیل ژاماسپی» از اسپهبدان طبرستان رواج یافته است. امروزه نیز در برخی مناطق مازندران کاربرد دارد.
هر سال باستانی مازندرانی یا تبری از آنجا که دوازده ماه سی روزه برابر سیصد و شصت روز خواهد شد، پنج روز اضافه محاسبه نمیشود. پنج روز اضافه هر سال پتِک نامیده شده و به آخر سال اضافه میشود.
اهالی سعی میکنند که این پنج روز را در دامان طبیعت به استراحت بگذرانند. به شش روز اضافه سالهای کبیسه ششک یا ششگاه گفته میشود. مردمان کوهستان، جنگل و جلگه های مازندران 12 ماه سال را زمینی و ماههای قمری را آسمانی نامگذاری کردند و در کنار برگزاری آئینهای ملی و باستانی، فرایض دینی و اسلامی را انجام میدادند.
نخستین روز باستانی تبری یعنی آغاز سال نو مازندرانی، از اول فردینه ماه که مصادف با دوم مرداد ماه خورشیدی است، آغاز میشود.
امسال نیز از دوم مرداد ماه مصادف با نخستین روز فردینه ماه، سال 1529 باستانی تبری آغاز میشود.
ماههای باستانی مازندرانی شامل فردینه ماه، کرچه ماه، هره ماه، تیرماه، مردال ماه، شروینه ماه، میرماه، اونه ماه، ارکه ماه، ده ماه، وهمنه ماه، و نوروزماه از فرس قدیم که در برخی از مناطق کوهستانی مازندران هنوز هم از این نامها استفاده میشود.
از این رو این تقویم با تقویم هجری خورشیدی ۱۳۳ سال تفاضل دارد که به علت تفاوت اشان در ابتدای سال از اول فروردین تا اول مرداد این تفاضل ۱۳۲ سال است.
توپا ابراهیمی پژوهشگر فرهنگ عامه مرزن آباد در گفت و گو با ایسنا، با بیان اینکه در این فصل تابستان از سال میوه باغات میرسید و گندم و جو و ارزن خرمن میشد، گفت: و کشاورزان هنگامی که محصولاتشان از خرمن استحصال میشد و زمانی بود که آنان میتوانستند خراج خود را به حکام وقت پرداخت کنند سال نو می شد و بنابراین سال خراجی با سال نو تبری آغاز میشد.
ابراهیمی افزود: در مازندران اولین روز هر ماه تبری به مادرمه معروف بود و به مادرمه ارزش قائل میشوند و این فرد از میان فرزندان کوچک انتخاب میشد.
وی تصریح کرد: در برخی از ماهها به مادرمه اهمیت نمیدادند اما در برخی از ماهها همانند آغاز نوروز بود و نیز آغاز سال نو تبری نیز مادرمه اهمیت پیدا میکرد.
این پژوهشگر، یادآور شد: جشن سال نو تبری در مازندران که از دوم مرداد آغاز میشود مردم بیشتر برای یاد کردن از گذشتگانشان با اطعام دهی از محصولاتی که برداشت کردن همراه بود.
سیروس مهدوی پژوهشگر فرهنگ عامه استان مازندران در گفت و گو با ایسنا، بیان اینکه سال نو طبری با ۲۶ عید ماه در ارتباط است، گفت: در ۲۶ عیدماه که در گذشته در تاریخ تبری سال نوی خود را آغاز میکردیم چرا که با برداشت محصولات کشاورزی همراه بود.
مهدوی افزود: هنگامی که ما میتوانستیم غذای بهتر و لباس بهتری برای جامعه خود تهیه کنیم در واقع عیدمان با فصل برداشت در ارتباط بود. در بسیاری از بخشهای کشاورزی همانند گندم و جو برداشت شد و برنج نیز در حال درو کردن هستند.
وی درباره ارتباط سال نو طبری با ۲۶ عیدماه، یادآور شد: در این روز در واقع عیدی برای مردگان نبود بلکه پیش اسلام مردم ایران یکتا پرست بودند و غذاهای خود را بر سر گورستانها همراه کودکان خود حضور می یافتند که در واقع احترامی به گذشتگان به شمار می رفت و همچنان که در بسیاری موارد در عیدهای باستانی و مذهبی به سراغ بزرگترها میرویم در این آیین نیز، حضور بر سر مزار مردگان نوعی احترام بود.
این پژوهشگر فرهنگ عامه مازندران، تصریح کرد: عید مردگان در واقع عیدی بود برای زندگان تا حرمت قائل شوند برای مردگانی و ارتباط معنوی خود را با بزرگترهای خود حفظ کرده باشند و رابطه نزدیکی میان پدران و مادران و در واقع گذشتگان خود با فرزندان برقرار میکردند.
وی با اشاره به اینکه این مراسم در امام زاده حسن سوادکوه با برنامههایی مانند طناب بازی و نیز کشتی و بازار همراه بود، گفت: در این اعیاد بازارهایی رونق میگیرد تا مردم محصولاتی که برداشت کردند را به فروش برسانند.
مهدوی عنوان کرد: عید تبری در بخشهای مختلف شمال با چند روز اختلاف اجرا میشود بنابراین این عید ارتباط مستقیم با برداشت محصولات کشاورزی مردم و سنتهای گذشتگان داشته و در نهایت این روز با شادی به پایان میرسد.